Một nhóm nghiên cứu quốc tế vừa công bố Itiner-e — bản đồ số mở về các con đường La Mã trên khắp châu Âu, Cận Đông và Bắc Phi — qua đó mở rộng mạng lưới đường cổ thêm hơn 100.000 km, nâng tổng chiều dài lên gần 300.000 km. Nghiên cứu mô tả dự án được công bố ngày Thứ Năm (6/11) trên tạp chí Scientific Data.
“Xa lộ” và “đường làng” cùng hiện hình
Theo Tom Brughmans, nhà khảo cổ học tại Đại học Aarhus (Đan Mạch) và đồng tác giả nghiên cứu, 200 năm qua học giới tập trung quá nhiều vào những “xa lộ” La Mã nối các đô thị lớn với Rome, trong khi bỏ ngỏ hệ thống đường thứ cấp — những “đường làng” không tên nhưng đan dày khắp đế chế. Itiner-e tổng hợp bản đồ địa hình, tư liệu lịch sử – khảo cổ, và dữ liệu viễn thám để tái dựng cả hai tầng mạng lưới.
Kết quả cho thấy mạng đường gần 300.000 km — gấp đôi nhiều bản đồ trước đây — phản ánh một hệ thống tích hợp quy mô lục địa của Đế chế La Mã vào khoảng năm 150 CN (thời cực thịnh).
“Cỗ máy lịch sử” làm thay đổi thế giới
Brughmans nhấn mạnh, mạng lưới khổng lồ này là “kẻ đổi cuộc chơi” của lịch sử: dịch bệnh, bùng nổ kinh tế hay tôn giáo mới có thể lan theo đường bộ và trở thành hiện tượng liên lục địa. Một ví dụ là dịch Antonine bùng phát năm 165 CN, có thể cướp đi tới một phần tư dân số đế chế. Việc lập bản đồ đường cổ qua đó cung cấp trường hợp nghiên cứu 2.000 năm về tác động xã hội lâu dài của đại dịch.
Công cụ mở cho các nhà nghiên cứu — và còn nhiều “khoảng trống”
Jeffrey Becker, nhà khảo cổ học vùng Địa Trung Hải (Đại học Binghamton, New York) — không tham gia dự án — đánh giá Itiner-e là công cụ số hữu ích, với quy trình rà soát dữ liệu kỹ lưỡng. Tuy vậy, ông lưu ý bản đồ vẫn có những khoảng trống, vừa do thiếu dữ liệu, vừa vì khó nhận diện các loại đường La Mã khác nhau trong hồ sơ khảo cổ.
Chính nhóm Itiner-e cũng thừa nhận: bộ dữ liệu hiện đã ghi nhận gần 200.000 km đường thứ cấp, nhưng con số này còn có thể tăng đáng kể. Vì thế, họ coi đây là một “lời mời hành động” gửi cộng đồng học thuật: những khoảng trống trên bản đồ chỉ ra nơi cần khai quật hay bổ sung sử liệu.
“Chúng ta biết vẫn còn rất nhiều con đường chưa được tìm thấy.” — Tom Brughmans.
Tóm lại, Itiner-e không chỉ nhân đôi quy mô mạng lưới đường La Mã đã biết, mà còn mở ra không gian hợp tác để viết lại bản đồ hạ tầng của một đế chế từng kết nối thế giới cổ đại theo cách chưa từng có.
Theo Livescience
